كشور آلمان بخصوص پس از جنگ جهاني دوم به عنوان قطب اقتصادي و صنعتي اروپا و جهان مطرح شده است. اين كشور با دارا بودن كارخانه هاي صنعتي و مؤسسههاي اقتصادي بزرگ مركز عمدهي مراودات و تعاملات بازرگاني و صنعتي است. از اين رو، آلمان جنگزدهي دهه پنجاه ميلادي امروزه ميزبان بيش از دو سوم نمايشگاههاي تخصصي بينالمللي در سطح جهاني است. نمايشگاه هايي كه هر كدام در ابعاد وسيع و با بازههاي زماني قابل توجه برگزار ميگردند.

از ديگر سو، چند سالي است كه تصميمگيران و تصميمسازان كشورهاي منطقه با مطالعه تجربيات كشورهاي توسعه يافتهاي نظير آلمان اقدام به برگزاري نمايشگاه هاي تخصصي صنعتي و اقتصادي نمودهاند. نمايشگاه هايي كه عليرغم عمر به نسبت كوتاه خود توانسته اند نقش و جايگاهي قابل اعتنا را براي خود كسب كنند. امروزه كشورهاي تركيه، امارات عربي متحده، كويت، عربستان و… هر كدام در بخشهاي مختلفي نمايشگاههاي ارزنده و مطرحي را برگزار ميكنند.

در ايران نيز ساليان درازي كه نمايشگاه هاي تخصصي برگزاري ميگردند. البته تا اوايل دهه هفتاد شمسي كليه نمايشگاه هاي تخصصي ـ صنعتي كشور به صورت يكپارچه و تحت عنوان نمايشگاه بينالمللي صنعتي تهران برگزار ميگرديد. ليكن از آن تاريخ و با پايان يافتن جنگ ايران و عراق، لزوم برگزاري نمايشگاههاي صنعتي و اقتصادي به شكل تخصصي از سوي كارشناسان مطرح شد. با اعلام اين موضوع از طرف متخصصان و موافقت مديران اقتصادي كشور، از سالهاي آغازين دهه هفتاد شمسي نمايشگاه صنعتي ايران به صورت مجزا و در قالبهاي گوناگون، در سطح بينالمللي و منطقهاي برگزار ميگردد.

دليل اصلي پرداختن به اين موضوع نقش، جايگاه، اهميت و اثرگذاري اين قبيل نمايشگاهها بر پيكره صنعتي و اقتصادي جوامع مختلف است. امروزه نمايشگاههاي تخصصي اعتباري فوقالعاده يافتهاند و محل عرضهي بسياري از فناوريها و تكنولوژيهاي جديد و ابداعات نوين است. بدين جهت، بررسي كاركردهاي نمايشگاههاي تخصصي در كشورهاي توسعه يافته ميتواند روند برگزاري اين قبيل نمايشگاهها در كشور را تسريع بخشيده و مسير آن را به سوي صحيح رهنمون سازد.

در اين مقاله سعي داريم در حد توان و امكانات موجود، تمام ظرفيتهاي موجود را بكار گيرند تا بتوانند كمكي در راستاي ارتقاء كمي و كيفي صنايع كشور و بخصوص صنعت چاپ داشته باشند. لذا در اين شماره گزارشي از نمايشگاه بينالمللي كتاب فرانكفورت ارائه ميشود. نمايشگاهي كه امروزه تبديل به يكي از مطرحترين و اثربخشترين نمايشگاههاي تخصصي كتاب در حوزه بينالمللي گرديده است.

همانگونه كه پيشتر نيز اشاره شد بيش از دو، سوم نمايشگاههاي تخصصي حوزههاي گوناگون در كشور آلمان برگزار ميگردد. نمايشگاه هايي كه توانستهاند با استفاده و بهرهمندي از پتانسيلهاي موجود در اين كشور و انتخاب مسير صحيح، اقداماتي ارزنده و شايان ذكر را در صنايع مختلف داشته باشند.

در ميان نمايشگاه هاي كشور آلمان سه نمايشگاه تخصصي:

صنعت ساختمان در مونيخ، صنعت چاپ در دوسلدورف (دروپا) و نمايشگاه بينالمللي كتاب فرانكفورت از اعتباري جهاني برخوردارند. هر يك از سه نمايشگاه فوق را ميتوان بهترين نمايشگاه هاي حوزههاي مربوطه در سطح جهاني دانست.

فعالان صنعت چاپ جهان و مخاطبان گرامي ماهنامه چاپ و تبليغات به خوبي با نمايشگاه صنعت چاپ در دوسلدورف آلمان آشنايي دارند. اين نمايشگاه كه هر چهار سال يكبار با نام دروپا برگزار ميگردد، محل ارائه بهترين و جديدترين محصولات و ماشينآلات صنعت چاپ جهان است. اين نمايشگاه در مدت زمان ۱۴ روزه در هر دوره، از نظر زماني طولانيترين نمايشگاه تخصصي در دنيا محسوب ميشود. به عبارت ديگر هيچ نمايشگاه تخصصي در دنيا وجود ندارد كه دو هفته ادامه داشته باشد و باز هم بسياري از مخاطبان نتوانند از كليه قسمتهاي آن بازديد كنند.

مشخصات اصلي نمايشگاه

نمايشگاه كتاب فرانكفورت نيز ابعادي جهاني دارد كه از جهات مختلف نمايشگاهي منحصربفرد قلمداد ميشود. اين نمايشگاه به دليل ابعاد فرهنگي و هدفگذاريهاي متعدد، به صورت سالانه برگزار شده و ناشران بسياري از كشورهاي جهان در آن حضور دارند. تعداد قابل توجهي از ناشران دنيا سعي ميكنند تا آثار چاپي خود را به نمايشگاه كتاب فرانكفورت رسانده و براي اولين بار آثار خود را در اين نمايشگاه در معرض ديد عموم قرار دهند.

يكي از مهمترين ويژگيهاي نمايشگاه كتاب فرانكفورت را ميتوان عضويت كليه شركتكنندگان و غرفهگذاران آن در قانون كپيرايت دانست. تمام ناشران شركتكننده در اين نمايشگاه قانون كپيرايت را پذيرفتهاند و كليه امور مربوط به حق نشر و حق تأليف در اين نمايشگاه از قانون فوق تبعيت ميكند. نكتهي خاصي كه در اين دوره از نمايشگاه وجود داشت، حضور كمرنگ ناشران ايراني بود.

ناشران اندكي از كشورمان در اين دوره نمايشگاه كتاب فرانكفورت حضور پيدا كرده بودند. علاوه بر آن در دورههاي گذشته، معاونت فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي با احداث غرفههاي نمادين و نصب پوسترهاي متعدد، آثار باستاني و مناطق ميراث فرهنگي كشور را در معرض ديد عموم قرار ميدادند و از اين طريق ارتباط و تعامل سازندهاي با شخصيتهاي فرهنگي كشورهاي مختلف ايجاد ميكردند. ليكن متأسفانه در اين دوره معاونت فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي نيز به شكل پرباري شركت نكرده بود و حضوري بسيار كماثر داشت.

شايد اگر معاونت فرهنگي با استانداردهاي بالاتري در اين نمايشگاه شركت ميكرد، در حال حاضر ارتباط و تعامل مناسبتري ميان محافل فرهنگي ايران و جوامع ديگر برقرار شده بود.

از جمله ويژگيهاي ديگر اين نمايشگاه ميتوان به نحوه استقرار غرفهها در سالنهاي مختلف اشاره كرد. اولين و شاخصترين نكتهاي كه در اين زمينه وجود داشت، نظم خاص حاكم بر اين نمايشگاه بود. نمايشگاهي كه با ابعاد جهاني برگزار شده و ناشراني از سراسر دنيا در آن حضور داشتند، از روندي قانونمند سود ميبرد.

در كليه سالنها در ساعت مقرر باز و رأس ساعت تعيينشده بسته ميشد. كليه سالنها تابع اين قانون بوده و هيچگاه حتي در يك سالن هم اين مقررات زير پا گذاشته نشد. شايد برخي از تحليلگران چنين وضعيتي را ناشي از نظم آهني جامعه آلماني بدانند. اما مشاهدهي نظم حاكم بر اين نمايشگاه و قرار گرفتن در چهارچوبهاي آن، نشان ميداد اين نظم چگونه ميتواند هر بازديدكننده و غرفهگذاري را در راستاي دستيابي به اهداف حضور خود در نمايشگاه ياري برساند. قدر مسلم يكي از نيازهاي اساسي نمايشگاه كشور پرداختن به نظمي اينچنين است.

از ديگر مشخصات نمايشگاه كتاب فرانكفورت اطلاعرساني در سطح وسيع بود. اطلاعرساني اين نمايشگاه در ابعاد و حوزههاي مختلف در بالاترين سطح ممكن انجام شده بود. برگزاري نمايشگاهي در سطح جهاني نياز به اطلاعرساني گسترده در زمينههاي مختلف دارد. سياستگذاران نمايشگاهي كشور آلمان به گونهاي عمل ميكنند كه نمايشگاه هاي تخصصي اين كشور با بررسي شرايط هر منطقه، در شهر خاصي برگزار ميگردد.

تنوع و گستردگي نمايشگاهها در نقاط مختلف كشور آلمان موجب نميشود تا ديگر بخشها و شهرهاي اين كشور از چند و چون نمايشگاه در شهر برگزاري بياطلاع باشند. وحدترويه و استفاده از متدها و مدلهاي استاندارد اطلاعرساني باعث شده بود تا بازديدكنندگان خارجي كه حتي گاهي با زبان و ادبيات آلماني نيز آشنايي نداشتند بتوانند به سادگي اطلاعات مورد نياز خود را بدست آورند.

آمد و شد سهل و آسان نيز از ديگر مشخصات نمايشگاه كتاب فرانكفورت بود. مسئولان و مديران برگزاري اين نمايشگاه به گونهاي عمل كرده بودند تا رفت و آمد به اين نمايشگاه با سهولت انجام شود. نخست اينكه محل استقرار اين نمايشگاه به گونهاي است كه دسترسي به مراكز اصلي خريد شهر، هتلها و اماكن عمومي بسيار ساده است.

از طرفي مسئولان برگزاري با استقرار سرويسهاي حمل و نقل عمومي در نقاط و مراكز مهمي نظير ايستگاههاي مترو، اشتراسنبانها (قطارهاي خياباني)، هتلها و ايستگاههاي اتوبوسراني و تاكسي رفت و آمد به نمايشگاه را ساماندهي كرده بودند. بازديدكنندگان و غرفهگذاران داخلي و خارجي با استفاده از اين امكانات ميتوانستند به سادگي در نمايشگاه حضور يافته و پس از اتمام ساعات كاري نمايشگاه در محل اقامت خود حاضر شوند. در ضمن مسئولان برگزاري تدابيري انديشيده بودند تا حاضران در نمايشگاه بتوانند نيازهاي جانبي خود را نيز به سهولت مرتفع سازند.

يكي از مهمترين شاخصهاي كلي اين نمايشگاه را ميتوان در سازههاي بكار رفته در آن دانست. استفاده از سازههاي استاندارد، سقفهاي بلند، تهويه هواي مناسب، زيرسازي مستحكم و… محل اين نمايشگاه را جهت برگزاري هر نوع نمايشگاه تخصصياي مناسب ساخته است. بايد توجه داشت كه تجهيزات و ماشينآلات هر صنعتي نياز به سالنهاي خاص خود دارد. بايد توجه شود سالني كه محل استقرار ماشينآلات صنعت چاپ است بايد استانداردها و ويژگيهايي داشته باشد كه نمايشگاه لوازم خانگي يا صوتي و تصويري اين امكانات را نياز نداشته باشند. مهم اين است كه سازههايي در محل برگزاري نمايشگاه ها ساخته شوند تا بتوانند ظرفيت پذيرش ماشينآلات و تجهيزات نمايشگاه تخصصي حوزههاي گوناگون صنعتي را داشته باشند و استانداردهاي لازم براي هر بخش را تأمين نمايند.

امكانات جانبي نمايشگاه

نمايشگاه كتاب فرانكفورت علاوه بر ويژگيهاي اصلي، امكانات جانبي مناسبي را نيز به منظور بهرهمندي بازديدكنندگان و غرفهگذاران مهيا نموده بود. به عنوان نمونه در اين نمايشگاه، جلسات و كنفرانسهاي مختلفي در روزهاي برپايي نمايشگاه تشكيل شد. هدف اصلي اين جلسات برقراري ارتباط و تعامل ميان شخصيتها و سازمانهاي فرهنگي و انتشاراتي كشورهاي شركتكننده عنوان شده بود. جلسات و كنفرانسهاي مذكور نتايج و پيامدهاي بسيار مناسبي نيز به همراه داشت به گونهاي كه در اين جلسات قراردادهاي بسياري ميان كشورهاي مختلف منعقد شد.

هدفمند بود جلسات از نكات مهمي بود كه مسئولان برگزاري نمايشگاه كتاب فرانكفورت به توجه و اهتمام ويژهاي داشتند. بررسي شرايط اين كنفرانسها مؤيد اين نكته است. هيچ جلسه و كنفرانسي بدون نتيجه و خروجي مناسب و تعيينشده برگزار نگرديد. به طوري كه بيشترين زمان غرفهگذاران و مديران شركتكننده در نمايشگاه صرف بستن و عقد قراردادهاي مختلف شد. شرايط به گونهاي سازماندهي شده بود تا غرفهگذاران با حداقل مشكلات مواجه باشند و بتوانند زمان اصلي خود را صرف انجام امور اقتصادي مربوط به مؤسسات خود نمايند.

از ديگر امكانات جانبي اين نمايشگاه ميتوان به تعداد فراوان كامپيوتر و اينترنت پرسرعت در هر سالن اشاره كرد. مسئولان برگزاري به منظور تسهيل استفاده و بهرهبرداري بازديدكنندگان نمايشگاه از امكانات اينترنت در هر يك از سالنهاي عظيم نمايشگاه تعداد قابل توجهي كامپيوتر قرار داده بودند و بازديدكنندگان ميتوانستند با مراجعه به ميزهاي كامپيوتر موجود، هر نوع استفادهاي را كه مدنظر دارند از كامپيوترها داشته باشند. خط اينترنت مورد استفاده در نمايشگاه نيز سرعت فوقالعادهاي داشت. اين سرعت به حدي بالا بود كه تعداد قابل ملاحظهاي از قراردادها به صورت آنلاين و از طريق اينترنت انجام ميشد. در هر سالن حداقل بين ۱۰ تا ۱۵ كامپيوتر وجود داشت كه همگي آنها به خطوط اينترنتي اتصال داشتند. اينترنت موجود امكان دريافت عكس و تصوير را به خوبي براي كاربران فراهم نموده بود.

وجود اماكن استراحتي و تفريحي نيز از جمله ويژگيهاي جانبي اين نمايشگاه بود. در هر يك از سالنهاي نمايشگاه كافيشاپ، رستوران و… قرار گرفته بود. با توجه به وسعت زياد نمايشگاه، به طور معمول بازديدكنندها با خستگي، گرسنگي و تشنگي روبرو ميشدند. اين امكانات فرصتي را در اختيار بازديدكنندگان قرار ميداد تا با مراجعه به اماكن مذكور خستگي و گرسنگي خود را رفع نمايند و به بازديد از ديگر بخشهاي نمايشگاه بپردازند.
وجود سرويسهاي بهداشتي در تمام سالنها نيز به نوبه خود از نكات جالب توجه اين نمايشگاه بود.

شايد تنها مسئله منفي نمايشگاه بازديد بدني در مبداء ورودي نمايشگاه بود. امسال براي اولينبار بليطهاي نمايشگاه در داخل نمايشگاه عرضه شده و بازديد بدني از بازديدكنندگان و مراجعان به عمل ميآمد. اين موضوع نكتهاي بود كه علت آن مشخص نشده و دليل مسئولان برگزاري از چنين اقدامي آشكار نشد.
اميد است مديران مربوطه كشور بتوانند با بهرهگيري از تجربيات كشورهايي نظير آلمان و ديگر كشورهاي توسعهيافته و بوميسازي آنها شرايط نمايشگاه هاي تخصصي كشور را بهبود بخشند.

مهتاب موید