سيلک اسکرين نوعي روش چاپ و تکثير است که با امکانات فراوان، بر روي اشياي مختلف، در شکلها و اندازههاي گوناگون، قابل اجراست. در اين روش از پارچه با توري با سوراخهاي بسيار ريز استفاده ميشود. توري در قابي ثابت ميشود. تصوير مورد نظر روي اين توري نقش ميشود. سپس بخشهايي از تصوير که نبايد رنگ بخورد با مادهاي مسدود کننده مانند موم پوشيده ميشود. اين قاب توري را در اين حالت شابلون يا کليشه مينامند. سپس مرکب چاپ يا رنگ را با فشار کاردک يا غلطک به سطح چاپ شونده منتقل ميکنند. رنگ يا مرکب فقط از بخشهايي که مسدود نشده يه کاغذ يا سطح چاپ شونده منتقل ميشود و تصوير روي آن ظاهر ميگردد.

دامنه کاربرد اين چاپ از ساده ترين و ارزانترين وجه آن ( که به عنوان چاپ صنعتي و در مورد کالاهاي مصرفي بکار ميرود ) تا پيچيدهترين و پيشرفتهترين مرحله آن ( که بکار خلق آثار هنري ميآيد ) گستردهاست. از تصوير روي شيشههاي شير پاستوريزه، آب معدني و نوشابههاي متداول، انواع مواد مانند پارچه و چيني و سراميک و فلز و تابلوهاي راهنمايي و رانندگي و تابلوهاي اسامي خيابانها و پلاک منازل، حروف روي دستگاههاي صوتي و انواع لوازم و وسايل زندگي گرفته تا برخي از پوسترهاي تبليغاتي و کارهاي هنري و غيره تصوير چاپ کرد.

با چاپ سيلک ميتوان روي اجسام با شکلهاي مدور و غير مسطح نيز چاپ نمود که از اين نظر در بين روشهاي چاپي منحصر به فرد است.

اما سيلک اسکرين چيست؟

چاپ سيلک اسکرين فراگرد پيشرفته تري است از چاپ با اِستنسيل(stencil ) که در اوايل سده حاضر باب شد. در ابتدا بيشتر کاربرد تبليغاتي و نمايشي داشت.

از چند دهه پيش، هنرمندان اين فن را بکار خويش گرفتند و به آن نام سري گرافي (seri graphy ) دادند. چاپ با اِستنسيل يکي از سادهترين شيوههاي نسخه برداري است. اِستنسيل ورقهاي است که حروف يا طرح در روي آن کنده شده و با ماليدن يا پاشيدن مرکب يا رنگ بر روي آن، شکل حروف يا طرح بر روي سطح زيرين نقش ميبندد. کلمه اِستنسيل هم به اين ورقه، هم به فراگرد چاپ به وسيله اين ورقه و هم به نقش حاصل از اين شيوه چاپ اطلاق ميشود.
فن اِستنسيل در چين و ژاپن و مصر قديم متداول بودهاست.

نمونه هاي کهن اِستنسيلهاي بدست آمده در چين با بناي ديوار بزرگ چين و نمونههاي بدست آمده در مصر با بناي اهرام ثلاثه هم زماناند. نمونههاي بسياري از تصويرهاي بودا، که با چاپ اِستنسيل تهيه شده باقي ماندهاست. اِستنسيل در مشرق زمين چه براي مقاصد هنري و چه براي مقاصد تجاري ( مثلاّ براي نقش پارچههاي مصرفي )، فني متداول و شناخته شده بود؛ درحالي که در مغرب زمين بيشتر جنبه مادي و مصرفي داشت. در سده هفده در فرانسه و انگلستان و در اواخر سده هچده و

اِستنسيل

اوايل سده نوزده در امريکاي شمالي، براي طراحي کاغذهاي ديواري اِستنسيل به کار ميرفت.

ابتدا براي ساختن اِستنسيل از برگهاي پاپيروس، پوست حيوانات و پارچه استفاده ميکردند، بعدها براي ايجاد نقشهاي پيچيده تر، لازم بود اِستنسيلهاي ظريفتر از اِستنسيلهاي پيشين بکار رود. براي جلوگيري از پاره شدن چنين اِستنسيلهايي بود که استفاده از شبکه نخهاي ابريشم اغاز شد. دو ورقه را همزمان ميبريدند، شبکه نخهاي ابريشم را مابين اين دو ورقه قرار ميدادند و به آان دو ميچسپاندند. به تدريج معمول شد که به جاي شبکه نخهاي ابريشم، يک تکه پارچه ابريشمين را به پشت ورقه اِستنسيل بچسپانند. و بعدها پارچه ابريشمين را بر روي يک کلاف چوبي کشيدند.

تحول چاپ اِستنسيل به چاپ سيلک اسکرين درست از همين جا آغاز ميشود. سيلک اسکرين در واقع نام خود را از پارچه ابريشمين نازک مشبکي گرفته که با اتصال به کلاف، به عنوان تکيه گاهي براي ورقه اِستنسيل بکار ميرود. ورقه اِستنسيل به اين شبکه ابريشمين چسپانده ميشود. شبکه باز ابريشم رنگ يا مرکب را از خود رد ميکند، درحالي که ورقه اِستنسيل آنرا نگاه ميدارد.

تعيين تاريخ دقيق تحول فراگرد اِستنسيل به سيلک اسکرين دشوار است. در ۱۹۰۷ ساموئل سيمون، اهل منچستر، استفاده از سيلک اسکرين را به نام خود به ثبت رساند. او براي کشيدن مرکب روي اِستنسيل از قلم موي نقاشي استفاده ميکردن.
در سال ۱۹۳۶، گروهي از هنرمندان آمريکايي جامعه ملي سري گرافي را تشکيل دادند. در اين زمان است که کاربرد سيلک اسکرين با اهداف غير تجاري آغاز ميشود. هنر سر گرافي ( که در آن هنرمند طرح خود را با فراگرد سيلک اسکرين به چاپ ميرساند) به وسيله عدهاي از نقاشان برجسته معاصر اعتبار زيادي يافتهاست.
در فرانسه ويکتور وازارلي، در انگلستان ادواردو پائولوزي و بريجت ريلي، و در ايالات متحده جيم دين، کلاس اولدنبرگ و اندي وارهول از مروّجان اين هنرند.

چاپ سيلک اسکرين

چاپ سيلک اسکرين يا «چاپ سيلک» روشي براي چاپ تصوير است.

در اين روش از پارچه با توري با سوراخهاي بسيار ريز استفاده ميشود. توري در قابي ثابت ميشود.

تصوير مورد نظر روي اين توري نقش ميشود.
سپس بخشهايي از تصوير که نبايد رنگ بخورد با مادهاي مسدود کننده مانند موم پوشيده ميشود.
اين قاب توري را در اين حالت شابلون يا کليشه مينامند.
سپس مرکب چاپ يا رنگ را با فشار کاردک يا غلطک به سطح چاپ شونده منتقل ميکنند.
رنگ يا مرکب فقط از بخشهايي که مسدود نشده يه کاغذ يا سطح چاپ شونده منتقل ميشود و تصوير روي آن ظاهر ميگردد.

با اين روش ميتوان بر روي مواد مختلف چاپهاي تکرنگ يا چندرنگ صورت داد.

با سيلک اسکرين ميتوان روي انواع مواد مانند پارچه و چيني و سراميک و فلز و غيره تصوير چاپ کرد. با چاپ سيلک ميتوان روي اجسام با شکلهاي مدور و غير مسطح نيز چاپ نمود که از اين نظر در بين روشهاي چاپي منحصر به فرد است.

اين نوع چاپ براي چاپ تبليغي بر روي اشياي گوناگون مثل تقويم و سررسيد و ليوان و کاغذ بکار ميرود.
چاپ سيلک سابقهاي چند هزار ساله دارد و گفته ميشود که در ژاپن اختراع شدهاست

مهتاب موید