آماده‌سازي چاپ، فرآيند آماده کردن آثار براي چاپ است که عمدتاً بر روي کاغذ انجام مي‌گيرد. به طور طبيعي، آماده‌سازي چاپ فقط فرآيند ايجاد چاپ را با استفاده از يک عنصر اصلي در برمي‌گيرد و منحصراً شامل بازيابي فتوگرافيک در چاپ نمي‌باشد. به جز موارد مونوتايپ، فرآيند مذکور مي‌تواند تصاوير متعددي از يک صحنه را ارائه کند که در اين حالت، از اصطلاح «چاپ» استفاده مي‌شود. هر بخش توليدشده را مي‌توان يک کپي يا نسخه اصلي در نظر گرفت، زيرا نمي‌توان آن را بازيابي يک اثر هنري ديگر در نظر گرفت.

آماده‌سازي چاپ، فقط توانايي توليد نسخه‌هاي متعدد نيست، بلکه کيفيت ويژه و منحصربفردي است که تمام فرآيندهاي چاپ به آن وابسته مي‌باشند. سطوح چاپي را از سطوح اصلي به دست مي‌آورند که در اصطلاح به آن ماتريس مي‌گويند.

از انواع متداول ماتريس‌ها مي‌توان به اين موارد اشاره کرد:

• پليت‌هاي فلزي که معمولاً شامل مس يا روي مي‌باشند که در حکاکي يا کنده‌کاري مورد استفاده قرار مي‌گيرند.
• پليت‌هاي سنگي که در فرآيند ليتوگرافي کاربرد دارد.
• بلوک‌هاي چوبي براي استفاده در چاپ چوبي.
• لينوليوم که در لاينوکات استفاده مي‌شود.
• پليت‌هاي فابريک که در چاپ اسکرين به کار مي‌روند.

لازم به ذکر است که ماتريس‌ها و فرآيندهاي ديگري نيز وجود دارند که در زمان مناسب در مورد آنها بحث خواهيم کرد.

تکنيک‌ها (بررسي کلي)

تکنيک‌هاي آماده‌سازي چاپ را مي‌توان به گروه‌ها و طبقه‌هاي اصلي ذيل تقسيم‌بندي کرد:

1. چاپ لترپرس (برجسته): در اين تکنيک، مرکب به سطح اصلي ماتريس منتقل مي‌شود. تکنيک‌هاي چاپ برجسته عبارتند از:

الف) چاپ چوبي که بيشتر در کشورهاي آسيايي و به ويژه، خاور دور استفاده مي‌شود.

ب) حکاکي بر روي چوب.

ج)لاينوکات

2. چاپ گراوور: در اين تکنيک، مرکب به بخش تحتاني سطح اصلي ماتريس انتقال مي‌يابد. اين تکنيک نيز انواع دارد که عبارتند از:

الف) حکاکي

ب) قلم‌کاري

ج) قلم‌زني

د) dry point

3. پلانوگرافيک: در اين تکنيک، ماتريس تمام سطح را در برمي‌گيرد، اما بعضي از بخش‌ها براي ايجاد تصوير باقي مي‌مانند. تکنيک مورد نظر را مي‌توان به بخش‌هاي ذيل تقسيم کرد:

الف)ليتوگرافي

ب)مونوتايپ

ج)تکنيک‌هاي ديجيتال

4. چاپ استنسيل

ضمناً فرآيندهاي آماده‌سازي چاپ، گروه‌ها و مقوله‌هاي ديگري را نيز در برمي‌گيرند که در اين‌جا از ذکر آنها خودداري مي‌کنيم.

چاپ چوبي

شکل  يک نمونه چاپ چوبي اثر «ادوارد مانچ»

چاپ چوبي، يکي از انواع چاپ برجسته است که قديمي‌ترين تکنيک آماده‌سازي چاپ محسوب مي‌شود. لازم به ذکر است که اين تکنيک، تنها شيوه سنتي است که هنوز هم در کشورهاي خاور دور مورد استفاده قرار مي‌گيرد. بسياري از محققان و کارشناسان حيطه چاپ معتقدند که اين تکنيک براي اولين بار براي چاپ بر روي پارچه مورد استفاده قرار مي‌گرفت. سپس در قرن پنجم ميلادي، چيني‌ها از اين تکنيک براي چاپ متون و تصاوير بر روي کاغذ استفاده مي‌کردند. چاپ تصاوير بر روي کاغذ با استفاده از چوب در حدود ۱۴۰۰ ميلادي در اروپا توسعه يافت و مدتي پس از آن نيز براي فرآيند چاپ تصاوير بدون متن به طور چشم‌گير توسعه يافت.

در اين تکنيک، هنرمند، طرح مورد نظر خود را بر روي يک تکه چوب يا کاغذ مي‌کشد؛ در صورتي که طرح مورد نظر بر روي کاغذ طراحي شود، آن را به روي چوب منتقل مي‌کنند؛ سپس هنرمند، طرح خود را بر روي يک تکه چوب منتقل کرده و بخش‌هايي را که نمي‌خواهد به مرکب آغشته شوند، با استفاده از ابزار مخصوص، حکاکي مي‌کند. پس از آغشته شدن سطوح برجسته به مرکب، يک صفحه کاغذ يا هر سطح چاپ‌شونده ديگر را بر روي آن قرار مي‌دهند. در پايان، آن را بر روي سطح چاپ‌شونده فشار مي‌دهند تا طرح مورد نظر چاپ شود. اگر از رنگ‌هاي متعدد در طرح مورد نظر استفاده شود، بايد براي هر رنگ از يک طرح جداگانه استفاده کرد.

حکاکي

فرآيند حکاکي در دهه ۱۴۳۰ ميلادي، توسط طلا‌سازان آلماني توسعه يافت که براي تزئين فلزات، به ويژه طلا و نقره از آن استفاده مي‌کردند. حکاک‌ها براي برش طرح بر روي صفحه فلزي که به طور سنتي از مس ساخته مي‌شد، از يک ابزار سخت فولادي به نام «قلم» استفاده مي‌کردند تا طرح را بر روي يک سطح فلزي برش دهند. حکاکي با استفاده از قلم، فرآيندي بود که يادگيري آن بسيار مشکل بود.

گراوورها داراي اشکال و اندازه‌هاي مختلفي هستند که تايپ خطوط متفاوتي را امکان‌پذير مي‌کنند. قلم مورد استفاده، کيفيت ويژه و منحصربفردي از خطوط را ارائه مي‌کند که مهم‌ترين ويژگي‌هاي آن ثبات و لبه‌هاي تميز آن مي‌باشد.

براي آماده‌سازي چاپ، امروزه از دستگاه‌هاي چاپ جوهرافشان استفاده مي‌کنند که در آن از مدل رنگ CcMmYyKk استفاده شده است.

تصويربرداري فويل

در اين صنعت، تصويربرداري فويل، يکي از تکنيک‌هاي آماده‌سازي چاپ است که از چاپگر فويل «آلورا» استفاده مي‌کند. در اين فرآيند از ورقه‌هاي طلا و فويل اکريليک در آماده‌سازي چاپ استفاده مي‌شود.

رنگ

چاپچي‌ها به شيوه‌هاي مختلفي، رنگ را در آثار چاپي خود مورد استفاده قرار مي‌دهند. غالباً رنگ در آماده‌سازي چاپ که شامل حکاکي، چاپ اسکرين، چاپ چوبي يا لاينوکات مي‌باشد در پليت‌ها اسکرين‌هاي جداگانه مورد استفاده قرار مي‌گيرد، در تکنيک‌هاي رنگي پليت چندگانه، تعدادي پليت توليد مي‌شود که هر يک از آنها حاوي يک رنگ مختلف مي‌باشند. هر پليت جداگانه به رنگ‌هاي مختلف مرکب آغشته شده و براي چاپ تمام تصاوير در زنجيره‌اي ويژه مورد استفاده قرار مي‌گيرد. به طور ميانگين، حدود سه تا چهار پليت توليد مي‌شود، اما گاهي اوقات، ممکن است چاپچي از هفت پليت نيز استفاده کند. استفاده از ساير پليت‌هاي رنگي با ديگر رنگ‌هايي که براي چاپ بر روي کاغذ مورد استفاده قرار مي‌گيرد، در تعامل خواهد بود که اين نکته را هميشه هنگام تفکيک رنگ‌ها به خاطر داشته باشيد. غالباً ابتدا روشن‌ترين رنگ‌ها و سپس رنگ‌هاي تيره‌تر مورد استفاده قرار مي‌گيرند.

شيوه کاهشي در توليد رنگ با چاپ چوبي يا لاينو آغاز مي‌شود. پس از چاپ هر رنگ، چاپچي به سراغ بلوک چوبي رفته، مواد بيشتري را برداشته و رنگ ديگري را چاپ مي‌کند. با استفاده از بعضي تکنيک‌هاي چاپ مانند chine-colle يا مونوتايپ، چاپچي مي‌تواند رنگ‌هايي را که دوست دارد چاپ کند. لازم به ذکر است که مفهوم رنگ کاهشي در چاپ افست و ديجيتال نيز مورد استفاده قرار گرفته و به صورت نرم‌افزار برداري يا بيت‌مپ در CMYK يا ساير فضاهاي رنگي نمايش داده مي‌شود.

رجيستر (انطباق رنگ‌ها)

در فرآيندهاي چاپ که مستلزم بيش از يک کاربرد مرکب يا ساير موارد مي‌باشد، بايد به چگونگي تنظيم مناسب مناطقي از يک تصوير که در هر کاربرد، مرکب را جذب مي‌کنند توجه ويژه‌اي مبذول داشت. مهم‌ترين نمونه اين مورد، چاپ چندرنگ است که هر رنگ در مرحله جداگانه‌اي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. تنظيم نتايج هر مرحله، يک فرآيند چاپ چند مرحله‌اي موسوم به رجيستر است. رجيستر در مؤلفه‌هاي مختلف يک تصوير که در مکان مناسبي قرار گرفته باشد حاصل مي‌شود. اما به دلايل هنري، رجيستر نامناسب را نمي‌توان دليل به هم ريختگي تصوير در نظر گرفت.

اين مسئله ازيک فرآيند به فرآيند ديگر کاملاً تفاوت دارد که معمولاً شامل جايگزيني سطح چاپ‌شونده معمولاً کاغذ در مکان مناسب و هماهنگ با عنصر آماده‌سازي چاپ است.

تجهيزات حمايتي آماده‌سازي چاپ

پوشش محافظتي براي آن گروه از چاپچي‌هايي که با دستگاه‌هاي گراوور و ليتوگرافي سر و کار دارند، از اهميت بسزايي برخوردار است. در گذشته، ميانگين عمر چاپچي‌ها بين ۳۵ تا ۴۰ سال بود که دليل اين کوتاهي عمر، قرار گرفتن آنها در معرض اسيدها، حلال‌ها، ذرات و بخارهاي مختلفي بود که در خلال فرآيند آماده‌سازي چاپ آزاد مي‌شدند. در گذشته، چاپچي‌ها، پليت‌هاي را در ظروف حاوي اسيد قرار مي‌دادند و در اين ميان از هيچ‌گونه دستکش يا پوشش محافظتي استفاده نمي‌کردند؛ اما امروزه با پيشرفت‌هاي صورت گرفته، آنها از دستکش‌هاي پلاستيکي مخصوص استفاده مي‌کنند. همچنين براي در امان ماندن از بخارهاي سمي، لباس‌هاي ويژه‌اي مي‌پوشند. اکثر ظروف حاوي اسيد نيز در جايي قرار داشتند که بالاي آنها يک سيستم تهويه هوا تعبيه شده بود.

غالباً يک دوش آب سرد يا مکان شست‌و‌شوي چشم و نيز خاکستر جوش شيرين براي خنثي کردن تأثير اسيدها در نزديکي محفظه‌هاي اسيد تعبيه مي‌شوند. بعضي از چاپچي‌ها هنگام استفاده از اسيد از چشم‌بندهاي ويژه‌اي استفاده مي‌کنند. لباس‌ها و ماسک‌هاي محافظتي داراي فيلترهاي ذره‌اي مخصوصي هستند. همچنين چاپچي‌ها پيش از استفاده از دستکش، دست خود را به کرم مخصوصي آغشته مي‌کنند.

ضمناً براي مداواي هرگونه زخم و آسيب احتمالي بايد يک جعبه کمک‌هاي اوليه حاوي باند و استريل را در چاپخانه تعبيه کرد.

مهتاب موید