چاپ اسکرين، نوعي تکنيک چاپ است که از يک توري پارچه‌اي براي حمايت از استنسيل مرکب استفاده مي‌کند. فرم استنسيل ضميمه شده، مناطقي از اين توري را باز مي‌کنند که مرکب به عنوان يک تصوير بر روي يک سطح چاپي منتقل مي‌شود. يک غلتک يا اسکوئيجي در عرض استنسيل حرکت مي‌کند و مرکب را بر روي توري مورد نظر در مناطق باز پمپاژ مي‌کند.

چاپ اسکرين، يک شيوه استنسيل چاپ است که يک طرح را بر روي سيلک يا ساير سطوح نرم چاپ مي‌کند که داراي مناطق توخالي است که با يک ماده غير قابل نفوذ پوشيده مي‌شود و بدين ترتيب، مرکب از طريق اين توري بر روي سطح چاپي منتقل مي‌شود.

طبقه‌بندي

از نظر واژه‌شناسي، طبقه‌بندي‌هاي متعددي در زمينه چاپ اسکرين وجود دارد. البته لازم به ذکر است که اکثر افراد، چاپ اسکرين را با چاپ سيلک اسکرين اشتباه مي‌گيرند. تقريباً هيچ فرد حرفه‌اي، هنرمند يا سازمان تجاري از منابع مربوط به سيلک استفاده نمي‌کند که دليل اين امر، عدم استفاده از سيلک به دليل مسائل اقتصادي است که از دهه ۱۹۶۰ ميلادي آغاز شد.

از ديدگاه سنتي، سيلک در چاپ اسکرين مورد استفاده قرار مي‌گرفت، به همين دليل، گاهي اوقات از اين تکنيک تحت عنوان چاپ سيلک اسکرين ياد مي‌شود. اخيراً از الياف مصنوعي در اين فرآيند چاپ استفاده مي‌شود که متداول‌ترين اين الياف، پلي‌استر مي‌باشد.

تاريخچه

براساس شواهد و مدارک تاريخي، چاپ اسکرين براي اولين بار در کشور چين و در زمان فرمانروايي سلسله «سانگ» مورد استفاده قرار گرفت. ژاپن و ساير کشورهاي آسيايي نيز از اين تکنيک چاپي استفاده کرده و با ادغام آن با چاپ چوبي، پيشرفت‌هايي در اين زمينه حاصل شد.

امتياز چاپ اسکرين براي اولين بار در سال ۱۹۰۷ ميلادي توسط «ساموئل سيمون» در انگلستان به ثبت رسيد. در ابتدا از اين شيوه براي چاپ کاغذ ديواري‌هاي گران‌قيمت، چاپ بر روي کتان، سيلک و ساير الياف نرم استفاده مي‌شد. اکثر چاپخانه‌داران اروپايي نيز اقدامات و سياست‌هاي گسترده‌اي را در پيش گرفتند تا اسرار و رموز اين تکنيک را منحصراً در اختيار داشته و آن را به کارگاه‌هاي خود محدود کنند.

در اوايل دهه ۱۹۱۰ ميلادي، تعدادي از چاپخانه‌داران، آزمايشاتي را در زمينه مواد شيميايي حساس به نور انجام دادند. «روي بک»، «چالرز پيتر» و «ادوارد اوئنز»، نمک اسيد کروميک را که از امولسيون استنسيل‌هاي واکنش‌دهنده به نور ساخته مي‌شد، آزمايش کردند؛ اين گروه با عرضه استنسيل‌هاي تصوير نوري به اين صنعت، انقلابي را در عرصه چاپ اسکرين تجاري به وجود آوردند. اگرچه پذيرش اين شيوه سال‌ها به طول انجاميد.

امروزه در چاپ اسکرين تجاري از حساس‌کننده‌هايي استفاده مي‌شود که در مقايسه با بيکرومات‌ها، از امنيت بيشتر و مواد سمي کمتري برخوردار هستند.

اخيراً براي ساخت استنسيل‌هاي واکنش‌دهنده در مقابل نور از شيوه‌هاي متعددي استفاده مي‌شود.

در سال ۱۹۲۸ ميلادي، «ژوزف اولانو» با تشکيل شرکت تأمين‌کننده مواد شيميايي صنعتي «اولانو»، شيوه‌اي را براي استفاده از لاک الکل حلال در مواد استنسيل ابداع کرد. اين ماده استنسيل به اشکال مختلف برش داده شد، مناطق چاپي برداشته شده و براي ايجاد يک استنسيل اسکرين، بقيه مواد را به اين توري مي‌چسباندند.

چاپ اسکرين به عنوان يک فناوري صنعتي سودآور به وسيله هنرمندان براي تکثير آثار چاپي تا پيش از قرن بيستم مورد استفاده قرار مي‌گرفت. امروزه استفاده از اين تکنيک در چاپ هنرهاي زيبا و چاپ تجاري به وفور مشاهده مي‌شود. در حال حاضر از اين تکنيک براي چاپ تصاوير بر روي پوستر، تي‌شرت، کلاه، CD، DVD، سراميک، شيشه، پلي‌اتيلن، پلي‌پروپيلن، کاغذ، فلز، چوپ و… استفاده مي‌شود.

گروهي از هنرمندان که بعدها انجمن ملي سري گرافيک‌ها (چاپ اسکرين) را تشکيل دادند که در دهه ۱۹۳۰ ميلادي واژه «سري‌گرافي» را براي مشخص کردن تفاوت کاربرد هنري چاپ اسکرين در استفاده صنعتي از اين فرآيند به کار بردند. واژه سري‌گرافي، ترکيبي از لغت لاتين «سري» (به معناي سيلک) و واژه يوناني graphein (به معناي نوشتن يا ترسيم کردن) است. مرکز ملي کمک‌هاي زيست‌محيطي در اين باره اعلام کرد که چاپ اسکرين، متداول‌ترين فرآيند چاپ در سطح جهان محسوب مي‌شود. به دليل در دست‌رس بودن مواد و تجهيزات مربوط به اين تکنيک چاپي، از آن براي تنظيمات اساسي استفاده مي‌شود.

تاريخچه چاپ اسکرين از دهه ۱۹۶۰ تاکنون

يک محقق آمريکايي به نام «اندي وارول»، تلاش‌هاي متعددي را براي تعميم چاپ اسکرين در اين کشور انجام داد. عمده شهرت وي به دليل چاپ تصويري از «مريلين مونرو» هنرپيشه شهير آن زمان در دهه ۱۹۶۰ ميلادي است.

«ميکائيل واسيلانتون»، کارفرما، هنرمند و مخترع آمريکايي نيز يک دستگاه چاپ اسکرين چندرنگ را در سال ۱۹۶۰ ابداع کرد که از ويژگي‌هاي منحصربه فردي برخوردار بود. اين دستگاه روتاري براي چاپ لوگوها و اطلاعات کلي در مورد تيم‌هاي شرکت‌کننده در بازي بولينگ ساخته شد؛ اما پس از مدتي، با تغييراتي که در آن اعمال گرديد، از آن براي چاپ بر روي تي‌شرت نيز استفاده شد. در حال حاضر، در آمريکا بيش از نيمي از چاپ تصاوير و نوشته‌ها بر روي پارچه با استفاده از چاپ اسکرين صورت مي‌گيرد.

امروزه چاپ اسکرين گرافيکي به طور گسترده براي چاپ بسياري از گرافيک‌ها مانند پوسترها يا استندها مورد استفاده قرار مي‌گيرد. چاپ تمام رنگي را مي‌توان با استفاده از چاپ CMYK انجام داد. لازم به ذکر است که استفاده از اين فرآيند در مقايسه با ساير فرآيندهاي چاپي، بيشتر است که دليل آن نيز پايين بودن هزينه و امکان چاپ بر روي بسياري از ابزار مي‌باشد/

تکنيک چاپ

اسکرين از الياف متخلخلي ساخته مي‌شود که بر روي يک قالب آلومينيومي يا چوبي کشيده مي‌شود. اخيراً اکثر شبکه‌هاي توري از مواد دست‌ساز انساني مانند نايلون و پلي‌استر ساخته مي‌شوند. بخشي از اسکرين به وسيله يک ماده غير قابل نفوذ پوشانده مي‌شود تا استنسيل به وجود آيد که قطب نگاتيو (منفي) تصويري را به وجود مي‌آورد که بايد چاپ شود.

سپس اسکرين به دست آمده را بر روي يک سطح چاپي مانند کاغذ يا ساير الياف قرار مي‌دهند. مرکب نيز روي سطح فوقاني اسکرين جا دارد. اپراتور، کار خود را با سطح چاپي آغاز کرده و با وارد کردن اندکي فشار، مخزن مرکب را به سمت بخش جلوي اسکرين هدايت مي‌کند.

سپس يک اسکوئيجي (تيغه کائوچويي) براي حرکت دادن شبکه توري به بخش تحتاني سطح چاپي استفاده کرده و اسکوئيجي را بر روي سطح پشتي اسکرين فشار مي‌دهد.

به موازات باز شدن شبکه توري، مرکبي که در داخل آن قرار دارد با عمل موئينگي به روي سطح چاپي پاشيده مي‌شود که مقدار آن از پيش تعيين شده است. همزمان با حرکت اسکوئيجي به سمت سطح پشتي اسکرين، تنش توري، آن را از روي سطح چاپي جدا مي‌کند، در نتيجه، مرکب بر روي سطح چاپي باقي مي‌ماند.

در حال حاضر، سه نوع دستگاه چاپ اسکرين وجود دارد:

• تخت
• سيلندري
• روتاري (که به طور گسترده‌تري مورد استفاده قرار مي‌گيرد.)

اسکرين را مي‌توان پس از تميز کردن، مجدداً مورد استفاده قرار داد. با اين حال، اگر نيازي به طراحي طولاني‌مدت نباشد، مي‌توان اسکرين را از تمام امولسيون و مواد شيميايي پاک کرد و مجدداً از آن استفاده نمود. فرآيند استفاده مجدد شامل پاک کردن مرکب از روي اسکرين و سپس پاشيدن يک پاک‌کننده استنسيل است تا تمام امولسيون‌ها پاک شوند.

لازم به ذکر است که پاک‌کننده‌هاي استنسيل به صورت مايع، ژله‌اي و پودري موجود مي‌باشند. نوع پودري آن را پيش از استفاده بايد با آب مخلوط کرد. پس از استفاده از پاک‌کننده استنسيل، بايد امولسيون‌ها را با فشار آب شست‌و‌شو دهيم.

در اين مرحله، اکثر اسکرين‌ها براي پوشش‌دهي مجدد آماده مي‌شوند. برخلاف تصورات عمومي در مورد چاپ اسکرين که آن را منحصر به چاپ پارچه مي‌دانند، اين تکنيک موارد استفاده متعددي دارد.

تکنيک‌هاي استنسيل

شيوه‌هاي متعددي براي ايجاد استنسيل در چاپ اسکرين وجود دارد. يکي از شيوه‌هاي اوليه و قديمي، ايجاد شکل مطلوب به شيوه‌ دستي بود که اين شيوه با برش طرح مورد نظر از يک ماده غير متخلخل و ضميمه کردن به پايين اسکرين يا چاپ يک تصوير نگاتيو بر وري اسکرين صورت مي‌گرفت.

يکي از شيوه‌هايي که در خلال ۷۰ سال گذشته توسعه يافته است، تکنيکي موسوم به فتوامولسيون (امولسيون نوري) است که در ذيل به تشريح اين فرآيند مي‌پردازيم:

1. تصوير اصلي بر روي يک روکش شفاف مانند استات يا کاغذ رديابي ايجاد مي‌شود. اين تصوير را مي‌توان مستقيماً بر روي روکش مورد نظر طراحي يا کپي کرد يا با استفاده از يک چاپ‌گر ليزري يا جوهرافشان، آن را بر روي روکش چاپ نمود. همچنين مي‌توان از پوزيتيو سياه و سفيد نيز استفاده کرد. با اين حال، برخلاف ساخت پليت‌هاي سنتي، اين اسکرين‌ها با استفاده از پوزيتيوهاي فيلم در معرض نور قرار مي‌گيرند.
2. بايد يک اسکرين انتخاب کرد. تعداد توري‌هاي مورد استفاده متفاوت است که اين مسئله به جزئيات طرح چاپ مورد نظر بستگي دارد. پس از انتخاب اسکرين، بايد روکشي از امولسيون بر آن کشيد و آن را در جاي تاريکي قرار داد تا خشک شود. پس از خشک شدن، اسکرين آماده است تا در معرض نور قرار گيرد.
3. روکش مذکور بر روي اسکرين پوشيده شده با امولسيون قرار مي‌گيرد و سپس آن را در معرض يک منبع نوري قرار مي‌دهند که شامل نور فرابنفش با طول موج ۳۵۰ تا ۴۲۰ نانومتر مي‌باشد. نور UV از يک منطقه تميز عبور کرده و موجب پليمريزاسيون (سخت شدن) امولسيون مي‌گردد.
4. اسکرين را کاملاً مي‌شويند. مناطقي از امولسيون که در معرض نور قرار نگرفته‌اند، غير حلال بوده و شسته مي‌شوند تا استنسيل نگاتيو تصوير بر جاي بماند.

يکي ديگر از مزاياي چاپ اسکرين اين است که مي‌توان کميت بالايي را با استفاده از دسگاه‌هاي خودکار بيش از ۱۸۰۰ تي‌شرت در مدت يک ساعت توليد کرد.

مواد چاپ اسکرين

در چاپ اسکرين نيز همانند ساير شيوه‌هاي چاپي از مرکب‌هاي مختلفي استفاده مي‌شود که مهم‌ترين آنها عبارتند از:

• پلاستيسول

اين مرکب، متداول‌ترين مرکب مورد استفاده در تزئين پارچه‌هاي تجاري است. اين چاپ را مي‌توان با اضافه کردن افزودني‌هاي ويژه، تسهيل کرد. براي استفاده از اين مرکب در چاپ بايد آن را در دماي ۱۵۰ درجه سانتي‌گراد حرارت داد.

• مرکب‌هاي پايه آب

ميزان نفوذ اين مرکب‌ها در الياف بيشتر از مرکب‌هاي پلاستيسول است.

مهتاب موید