در طول دو الی سه دهه گذشته، صنعت چاپ تحول بسیاری را شاهد بوده است. اگر صنعت چاپ در گذشته تنها به چاپ کتاب محدود می‌شد،‌ امروز صنعت چاپ به اندازه‌ای دچار تحول شده است که تمام صنایع دیگر به آن وابسته هستند و چاپ کتاب تنها بخش کوچکی از آن را دربرمی‌گیرد. صنعت چاپ در دنیا جزو صنابع برتر اقتصادی است و همه صنایع دیگر به گونه‌ای به آن وابسته هستند،‌ اما در ایران با وجود قدمت دیرینه‌ای که دارد‌، در سایه مشکلات اقتصادی و تحریم‌ها در سال‌های اخیر از شتاب رشد آن گرفته شده و چندان پیشرفتی نداشته است،  بلکه عملا تنها برای بقا دست و پنجه نرم کرده و واردات کمر آن را خم کرده است.

در شرایطی که گرانی مواد و ملزومات مصرفی به دلیل شرایط ویژۀ اقتصادی که کشور با آن روبرو است از یک سو و عدم وجود محصولات فرهنگی در «سبد اضطراری خانوار» از سوی دیگر، صنعت چاپ را تهدید می‌کند،کسب و کار چاپ متاسفانه چندی است دچار بحران های کوچک و بزرگ شده و متاسفانه این روند باعث خروج تعدادی از واحدهای چاپ از گردونه فعالیت شده است.

مجتبی محمودیان رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران قم از جمله فعالان صنف چاپ است که از وضعیت توزیع کاغذ و بی‌کلاه ماندن سر چاپخانه‌داران ناراضی است. وی معتقد است که اساساً سیستم توزیع دولتی کاغذ نباید به دست وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی باشد،‌ بلکه به مانند سایر اقلام اساسی دیگر چون برنج‌، لاستیک و… باید توسط وزارت صمت توزیع می‌شد تا تنها ناشران از آن بهره‌مند نباشند.

محمودیان هم‌چنین به خطر تعطیلی چاپخانه‌ها در این استان اشاره کرده و می‌گوید. باید فکری برای صنعت چاپ کرد.

متن گفت‌وگو با محمودیان به شرح ذیل است:

آقای محمودیان صنعت چاپ در چند سال گذشته از دوران شکوه چند ساله خود فاصله گرفته و رکود را می‌توان در کلیه بخش‌های آن حس کرد،‌ وضعیت چاپ در استان قم چگونه است؟

در استان قم هم بیش از ۵۰ تا ۶۰ درصد ظرفیت چاپ استان قم بیکار یا کم کار شده است. ۴ هزار نفر در صنعت چاپ قم مشغول به کار بودند که اکنون کمتر از نیمی از آنها بر کار باقی مانده‌اند‌، هم‌چنین در استان قم ۱۲۰ چاپخانه، ۸۰ صحافی و ۵۰ لیتوگرافی فعال وجود دارد که اکنون یکی یکی رو به تعطیلی هستند و می‌توان گفت که بیش از ۶۰ درصد ظرفیت چاپ استان تعطیل شده است.

کاغذ، زینک، مرکب، الکل و لاستیک سیلندر از جمله مواد اولیه و ملزومات صنعت چاپ است که در ماه های اخیر چاپخانه‌داران برای تامین و تهیه آن‌ها با افزایش قیمت بسیار بالا روبه‌رو شده‌اند.

برخی راهکار نجات صنعت چاپ از وضعیت فعلی نشر را تغییر کاربری به چاپ صنعتی می‌دانند،‌ شما در این زمینه در استان اقدام نکرده‌اید؟

بله، در استان قم،‌ ۶۰ درصد ظرفیت چاپ به نشر و ۴۰ درصد به چاپ صنعتی اختصاص دارد،‌ ناوگان صنعت چاپ قم با توجه به تعداد بالای ناشرانی که در قم به دلیلی مجاورت با حوزه علمیه فعالیت دارند،‌ بیشتر برای چاپ انتشاراتی تجهیز شده است،‌ اما در چند سال اخیر با توجه به اینکه وضعیت صنعت نشر مطلوب نبوده و شمارگان کتاب‌ها کاهش داشته است،‌ چاپخانه‌داران قم به فکر تغییر کاربری از چاپ انتشاراتی به صنعتی افتاده‌اند،‌ در این راستا در دو سال اخیر ۲۰ درصد چاپخانه‌ها از چاپ انتشاراتی به چاپ صنعتی تغییر کاربری داده‌اند.

این تغییر کاربری از نظر شما مثبت است یا منفی. اگر وضعیت تغییر کند و چاپ نشر رونق گیرد،‌ با توجه به اینکه استان قم یکی از پرشمارترین استان‌ها به لحاظ چاپ کتاب است،‌ کمبودی در این زمینه نخواهیم داشت؟

این تغییر کاربری به شدت مثبت است و ما در اتحادیه واحدها را به این تغییر کاربری تشویق می‌کنیم. ظرفیت ما آنقدر در چاپ انتشاراتی بالاست، که در سال‌های اخیر نه تنها تولیدات ناشران استان را منتشر می‌کردیم بلکه از استان‌های دیگر نیز به دلیل کیفیت بالای چاپ و صحافی قم سفارش داشتیم. پیش از این کتاب‌ها در شمارگان ۵ هزار به بالا منتشر می‌شد،‌ اما با وضعیت نابسامان کاغذ شمارگان به ۵۰۰ تا هزار نسخه رسیده است.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیش از یکسال ارز دولتی را در اختیار بازرگانان قرار داد و پس از واردات تا مدتی بدون برنامه و نامناسب توزیع شد، این رقم وحشتناک ارز از کشور خارج شده است‌، اما ریالی در قیمت کاغذ در بازار آزاد تاثیر نگذاشته است،‌ چاپخانه‌ها بیکار هستند در حالی که بر اساس گفته ها به اندازه مصرف معمول کاغذ وارد کشور شده است.

اکنون زینک نیز با ارز دولتی در اختیار لیتوگرافان قرار گرفته است،اما لیتوگرافان حاضر به واگذاری بدون کپی نیستند چون برای لیتوگراف مهم دستمزدی است که از کپی کردن می‌گیرد‌، ولی کاغذ را می‌توان به سایر مصرف کنندگان فروخت. خصوصا در ابتدا که گویا نظارتی هم نبود، به غیر از اداره کل ارشاد و اتحادیه و تعاونی ناشران قم من نظارتی بر نحوه مصرف کاغذ در کشور نشنیده‌ام.

متأسفانه علی‌رغم مکاتباتی که با مسئولان و نهادهای مختلف داشتیم هیچ‌ کس به درخواست ما در مورد تأمین مواد اولیه چاپخانه‌ها پاسخ نداد. مردادماه سال گذشته مجوز واردات ۱۰۰۰ تن کاغذ را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفتیم که از اوایل مهرماه درخواست ما در صف نوبت بانک مرکزی قرارگرفته اما هنوز جوابی داده نشده است.

در این نامه‌نگاری‌ها اعلام کردم که اگر برای مواد اصلی از جمله کاغذ، زینک و مرکب مورد نیاز چاپخانه‌ها فکری نشود ممکن است خانوارهایی که به صورت مستقیم و غیرمستقیم از صنعت چاپ قم ارتزاق می‌کنند بیکار شوند.

از شهرک چاپ و نشر شهاب استان قم چه خبر؟ آیا واحدهای چاپ استان به این شهرک منتقل شده‌اند؟

بله،‌ ما از بهمن ماه سال گذشته شروع به واگذاری زمین‌های شهرک کردیم‌، طبق تفاهم‌نامه‌ای که با شرکت شهرک‌های صنعتی استان انجام شد،‌ از بهمن سال گذشته تا اردیبهشت امسال بالغ بر ۶۵ واحد واگذار شده است،‌ البته بیشتر این واحدها به چاپ بسته‌بندی و صنعتی اختصاص خواهد یافت. اکنون منتظریم زیرساخت‌های شهرک آماده شود و عملیات ساخت و ساز را شروع کنیم.

علی بداغی