قباد شیوا

قباد شیوا متولد سال ۱۳۱۹ در شهر همدان است. شیوا از جمله برترین چهرههای هنر گرافیك ایران در داخل و خارج از كشور است. وی در سایه سالها تلاش و كوشش مستمر و پیگیر توانسته است چهرهای ایرانی از گرافیك كشور را به جهانیان عرضه نموده و هویتی مشخص برای این هنر كشور به ثبت برساند. گرچه بیمهریهای فراوانی در طول سالها تلاش پیگیر و مستمر این هنرمند ارزنده روا داشته شده است.

در چنین شرایطی ممكن است چنانچه بسیاری از دیگر هنرمندان این عرصه حضور داشتند شرایط به گونهای دیگر رقم میخورد وای بسا در این وضعیت راهی را برای خود نمیجستند مگر دست كشیدن از تمام آرمانها و برنامههایی كه در دست اقدام داشتند. اما قباد شیوا توانسته است با تكیه بر نیرویی كه به تعبیر خود او تنها و تنها عشق است این مسیر طولانی و پرپیچ و خم را با عنایت به نیروی عشق پشت سر گذاشته و راهی تازه در مسیر رشد و تعالی خود طی نماید.

و اما

بدیهی است این نیرو تواناییهای بسیاری را برای وی به عنوان یك هنرمند متعهد و ایرانی ایجاد نماید. گرچه ممكن است برخی از تصمیمهای این هنرمند ارزنده مناسب حال و هوای این روزهای ما نبوده و ما را تا حدودی از وی مكدر و ناراحت كرده باشد اما با تمام این احوال نمیتوان نبوغ ذاتی و تلاش مستمر او را در این مسیر طولانی سخت نفسگیر و نگرانكننده نادیده انگاشت و وقعی بر تلاشهای او نگذاشت. بدین جهت بر خود لازم میبینم از تلاشهای مچدانه و بیوقفه قباد شیوا در این مسیر كمال تشكر امتنان و قدردانی را داشته باشم. هرچند سپاس چون منی از تلاشهای چون اویی خود از طنزهای تاریخ معاصر این مملكت قلمداد میشود.

شیوا هنرمندی پرتلاش است كه در حوزههای گوناگونی فعالیت میكند. از برگزاری دورههای آموزشی تا اتودهای فراوان طرحهای گرافیكی از ارتباط با دنیای مدرن طراحی در غرب و شرق عالم تا توجه به تاریخ ایرانزمین به صورت ویژه و به مثابه یكی از راهكارهای اصولی و علمی در این عرصه.

یكی از فعالیتهای این روزهای قباد شیوا ریاست دهمین بینال پوستر تهران بود. تاكنون نه دوره از این نمایشگاه كه از هفتمین دوره و همزمان با ریاست علیرضا سمیعآذر بر كرسی مركز هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ابعاد بینالمللی برگزار میشود است.

وی در اولین نشست مطبوعاتی خود تحت این عنوان انگیزه و هدف حضور و همكاری با مركز هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را اینگونه بیان میكند: «من تنها به دلیل صیانت و حفظ حرفه در این جایگاه قرار گرفتهام و انگیزهای جز دفاع از هنر گرافیك ایران در سر ندارم.» با تمام این اوصاف در حال حاضر شرایط سختی برای استاد شیوا ایجاد شده است.

شرایط سیاسی كشور و گرایشهای صنفی از طرف دیگر موجب شده است تا شیوا در انتخاب گروه داوران هیات انتخاب آثار و… با مشكلات جدیای دست به گریبان باشد. البته وی با اتكا به روحیه آرمانگرای خود در برابر تمام این مشكلات ایستادگی كرده و كوچكترین خللی در انگیزه و نگرش شیوا در برگزاری دهمین بینال بین المللی پوستر تهران ایجاد نشده است.

گپ و گفت با استاد قباد شیوا همیشه بسیار مطبوع و دلچسب است. این بار نیز خبرنگار ماهنامه چاپ و تبلیغات به سراغ استاد رفت تا از چند چون فعالیتهای استاد وضعیت هنر گرافیك ایران راهكارهای برونرفت از شرایط نابسامان فعلی و ماجرای دهمین بینال تهران پرس و جویی داشته باشد. آنچه در پی میخوانید نتیجه این گفتگو است.

استاد از نظر شما هنر گرافیك چیست و طراح گرافیك به چه شخصی اطلاق میشود؟ به عبارت دیگر یك اثر گرافیكی چه زمانی شكل میگیرد و ظرفیتهای پیدایش آن كدام است؟

ـ هنر گرافیك مانند بسیاری از هنرهای دیگر یك رسالت اصلی دارد. آن رسالت و وظیفه اصلی كه در هنر گرافیك وجود دارد انتقال یك پیام و مفهوم است.

شاید بتوان این وظیفه هنر گرافیك را از دیگر هنرهای تجسمی بیشتر بدانیم. چرا كه آثار گرافیكی با حجم بسیار بالایی از تصاویر در جامعه توزیع و منعكس میشوند. تصاویری كه در درازمدت سلیقه بصری خاصی برای مخاطبان خود ایجاد میكند. به نظر بنده هنر گرافیك زمانی آغاز میشود كه هنرمند در پی تلفیق ایده و نگاه هنری خود با نمادها ابزار و نیازهای سفارشدهنده بوده و در نتیجه این تلفیق اثری بدیع را همراه با نوآوری خلق میكند. ضمن اینكه توجه به نشانههای ملی قومی و منطقهای نیز از اهمیت و جایگاه فوقالعادهای برخوردار است.

به بیان دیگر

در میان میلیونها طراح گرافیكی كه در سطح دنیا مشغول به فعالیت هستند تنها درصد خاصی از آنها میتوانند حضور و نوع نگاه خود را علاوه بر سفارش و نیاز مشتری در اثر گرافیكی خود منتقل كنند. به این عده از هنرمندان گرافیك را طراحان گرافیك مؤلف و آثار آنان را گرافیكهای تألیفی مینامند. در حقیقت حضور مؤثر هنرمندان طراح گرافیك در اثر خود نقش مستقیمی در توسعه فرهنگ بصری جوامع دارد. تا جایی كه میتوان فرهنگ هر جامعهای را از درون آثار گرافیكی آن جامعه شناخت.

باید توجه داشت كه هیچ اثر گرافیكی بدون حضور سفارشدهنده معنی و مفهوم واقعی پیدا نمیكند. اثر گرافیكی فاقد سفارشدهنده یك اثر نقاشی است. لذا كار هنرمند طراح گرافیك بسیار مشكل بوده و لایههای مختلفی پیدا میكند. هنرمند طراح گرافیك باید بتواند به موازات خلق اثری هنری و تأثیرگذار توقعات و نیازهای سفارشدهنده را نیز تأمین نموده و هر دو هدف خود را به بهترین شكل ممكن مورد قضاوت كارشناسان و مخاطبان قرار دهد.

جنابعالی وضعیت هنر گرافیك ایران امروز را چگونه ارزیابی میكنید؟ آیا امروزه هنرمندان طراح گرافیك ایرانی توانستهاند به خلق آثاری هنری دست یابند؟

ـ این موضوع را نمیتوان به صورت صفر و یك و یا سیاه و سفید نگاه كرد. اما متأسفانه و به طور كلی به استثناء آثار معدود هنرمندان طراح گرافیك كشور در بقیه موارد آثار هنری گرافیكی در جامعه ما بسیار به ندرت خلق میشوند. طراح گرافیكی كه بدون در نظر گرفتن وجوه هنری تنها نشانههای مورد نیاز مشتری را با سلیقه بصری خود در اثر قرار میدهد در حقیقت یك استاد كار است. هنرمند طراح گرافیك زمانی معنی پیدا میكند كه بتواند دخالت هنرمندانهای در اثر هنری و خواسته های مشتری و مخاطب داشته باشد.

شما به عنوان یكی از بزرگترین اساتید گرافیك ایران دلیل بروز این شرایط را چطور ارزیابی میكنید؟ چه عامل یا عواملی در پیدایش و ایجاد این شرایط نقش داشته است؟

ـ شكلگیری این وضعیت در هنر گرافیك ایران عوامل متعددی دارد. عواملی كه به صورت حلقهای با یكدیگر در ارتباط بوده و هر كدام به دیگری وابستگی مستقیم یا غیرمستقیم دارند. تحصیلات دانشگاهی وضعیت اقتصادی وضعیت اجتماعی سفارشدهندگان آثار گرافیكی كنكور و… همهوهمه عواملی هستند كه در بروز این وضعیت نقش بسزایی داشته و تأثیر فراوانی بر روند هنر گرافیك كشور داشته است.

به عنوان نمونه شرایط بد اقتصادی موجب شده است تا دانشجوی گرافیك همزمان با تحصیل در دانشگاه و تأمین منابع مورد نیاز مالی جهت ادامه تحصیل در دفاتری نامناسب مشغول به كار میشوند. به طور معمول در این دفاتر تبلیغاتی مونتاژ كاری و ارائه محصولات فاقد هویت و نشانههای هنری در دستور كار قرار دارد. بدین جهت دانشجوی رشتهی گرافیكی مشغول در این دفاتر مسخ شده و به تصور خود فعالیتی هنری انجام میدهد حال آنكه در بهترین حالت تنها استادكاری میكند. از دیگر مشكلاتی كه میتوان در این زمینه در نظر داشت موضوع كنكور است.

استاد قباد شیوا درباره دانشگاه ها می گوید

نوع پذیرش دانشگاههای كشور از طریق كنكور به گونهای است كه در بیشتر موارد افراد با صلاحیتهای بالا پشت ورودی سخت كنكور باقی میمانند. به طور معمول افرادی از سد كنكور عبور میكنند كه با استفاده از هوش ذاتی خود و تحصیل در رشتههای فنی و ریاضی این امتحان را پشت سر میگذارند. حال آنكه اشخاصی كه از ابتدا با مسائل هنری در ارتباط هستند از طریق همان بدو شكلگیری شخصیت خود به دنبال رشته هنری خاص خود هستند و شاید چندان امكان قبولی در كنكوری به این شكل را نداشته باشند. بدین جهت مشكلات بسیاری در راه دستیابی به مدارك دانشگاهی دارند.

به بیان دیگر بیشتر طراحان و هنرمندان اصلی گرافیك به دانشگاهها راه پیدا نمیكنند. این مسئله نیز نتیجه ورودی غیراستاندارد و ناصحیح آموزش عالی كشور است. خدمت نظام وظیفه فقر منابع آموزشی و… از جمله عوامل دیگری است كه در این زمینه وجود دارند.

با توجه به اینكه شما بر این باورید كه فرهنگ هر جامعهای را میتوان از آثار گرافیكی آن جامعه شناخت به نظرتان آیا ایران هویت مشخصی در هنر گرافیك دارد؟ طراحان گرافیك ایرانی تا چه حد به این موضوع پرداختهاند؟

ـ متأسفانه جامعه طراحان گرافیك ایران توجه چندانی به این موضوع ندارند. علیرغم حجم بسیار بالای افرادی كه عنوان طراح گرافیك را یدك میكشند شاهد خلق آثاری هستیم كه در غالب موارد وجوه هنری و هویتبخشی لازم را ندارند. این موضوع سبب شده است كه امروزه در تمامی حوزههای گرافیكی شاهد افت كیفیت آثار باشیم. به عنوان مثال بیشتر بیلبوردهای سطح شهر تهران در زمره آثار گرافیكی محسوب نمیشوند.

اینگونه آثار تنها با چشم مخاطبان ارتباط برقرار میكند و نمیتواند با ذهن و اندیشه آنان ارتباطی داشته باشد. حال آنكه رسالت و وظیفه اصلی اثر گرافیكی در انتقال پیام درگیر كردن و ارتباط با ذهن مخاطب است. این شرایط در حوزههای دیگر هنر گرافیك نیز به وفور به چشم میخورد.

البته نباید انتظار داشت كه همه طراحان گرافیكهای كشور تبدیل به هنرمندانی خلاق و اثرگذار شوند اما حداقل انتظار از آنان این است كه باید شرایطی را ایجاد كنند تا بتوانند از مدلهای و اتودهای مناسب بهرهمند شوند. در حقیقت این نوع از كار طراحی را نیز با كیفیت مناسب و استاندارد ارائه نمایند.ضمن اینكه باید محملی به منظور تربیت هنرمندان خلاق و اثرگذار نیز ایجاد شود.

آیا میتوان هنر گرافیك ایران را از چنین شرایطی نجات داد؟ و به نظر شما چه راهحلهایی برای برونرفت از این وضعیت در هنر گرافیك كشور وجود دارد؟

ـ قدر مسلم اراده انسان میتوان هر ناممكنی را ممكن كند. هنر گرافیك ایران نیز از این قاعده مستثنا نبوده و نیست. بنده معتقدم كه میتوان و باید این شرایط را تغییر داد. اما در مورد اینكه چه راهحلهایی برای رفع این مشكلات وجود دارد باید بگویم هر فردی راهحل و نظرات خاص خود را دارد. من بر این باورم كه حركتهای جمعی در ایران شكل نمیگیرد. تا امروز نتوانستهایم انسجام عملی میان هنرمندان و فعالان این عرصه ایجاد نماییم و به یك همگرایی و وحدت رویه در حل معضلات و مشكلات دست یابیم.

لذا هیچ پیشنهادی برای حركتهای گروهی ندارم. نظر بنده اینست كه هر یك از فعالان هنر گرافیك كشور وظیفه دارند تا در هر جایگاهی كه حضور دارند اقدامات مؤثری را در خصوص ارتقاء كیفیت هنر گرافیك ایران و رفع معضلات موجود بردارند. مركز هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجمن صنفی طراحان گرافیكهای ایران اساتید بزرگ هنر گرافیك كشور و به طور كلی هر یك از فعالان این هنر باید با توجه به نقش جایگاه و حوزهی فعالیت خود در این راستا اقدام نمایند.

وی ادامه داد

من خود را فردی ایدهآلیست میدانم و به همین دلیل نیز اقداماتی را در حد توان و امكانات موجود انجام میدهم. برگزاری دورههای آموزشی مختلف یكی از این فعالیتها است. سالهاست كه در دفتر مؤسسه فرهنگی و هنری شیوا اقدام به برگزاری دورههای آموزشی گرافیك میكنم.

این دورهها تحت عنوان گرامر گرافیك برگزار میشود. در طی این مدت نیز هیچگاه به منظور جذب هنرجویان بیشتر در هیچیك از مجلات و نشریات موجود تبلیغی نداشتهام. خوشبختانه با توجه به عدم تبلیغات استقبال مناسبی نیز از این جلسات به عمل آمده است. به طوری كه ناگزیر شدهایم تا به منظور پذیرش دانشجویان در این دورهها برنامه رزرو داشته باشیم.

در همین راستا بنده ریاست بر دهمین دوره بینال بینالمللی پوستر تهران را هم پذیرفتهام. در اولین مصاحبه مطبوعاتی خود نیز این نكته را متذكر شدم كه بنده تنها به جهت حفظ كیان حرفه گرافیك ایران این سمت را پذیرفتهام.

به هر شكل من به سهم خودم و در فضای ایدهآلیستی خود اینگونه میاندیشم و عمل میكنم. به نظر میرسد یكی از راهكارهای سهلالوصول و قابل اجرا در این زمینه همیاری و همكاری مجموعهها و هنرمندان و اساتید مختلف در هنر گرافیك باشد.

ضمن صحبتهای خود به دهمین بینال پوستر تهران اشاره كردید. از آنجا كه شما یكی از بنیانگذاران این بینال بوده و نقش بسزایی در تبدیل سطح آن به بینالمللی داشتهاید برگزاری این دوره را چگونه ارزیابی میكنید؟ به نظر شما دهمین دوره بینال بینالمللی پوستر تهران از چه سطح كیفی برخوردار است؟

ـ این دوره از بینال بینالمللی پوستر تهران با مشكلات متعددی روبرو شده است. دستیابی به تحلیلی درست در این زمینه نیازمند بررسی تاریخچه و چگونگی شكلگیری آن است. این بینال تاكنون ۹ دوره برگزار شده است. از هفتمین دوره و به پیشنهاد بنده در سطح بینالمللی برگزار میشود. (در هفتمین دوره بینال پوستر تهران تا نیمههای راه قباد شیوا ریاست آن را عهدهدار بود.) شش دوره ابتدایی آن به صورت مستقیم توسط مركز هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار میشد. هفتمین دوره هشتمین دوره و نهمین دوره آن نیز با مدیریت انجمن صنفی طراحان گرافیكهای ایران برگزار شد. كیفیت و چگونگی برگزاری این سه دوره نیز خالی از اشكال نبوده و با مشكلات و نقایص فراوانی همراه بود.

در این دوره مركز هنرهای تجسمی تصمیم گرفته است تا مجدداً مسئولیت برگزاری آن را برعهده بگیرد. این موضوع واكنشهایی را از طرف انجمن صنفی موجب شده است. همزمانی این موضوع با شرایط خاص سیاسی و اجتماعی كشور و وقایع پس از انتخابات ۲۲ خرداد باعث شده تا تحریمهایی از سوی انجمن صنفی و به تبع آن برخی از هنرمندان طراح گرافیك كشور اعمال گردد. تحلیل بررسی علل و چرایی این تحریمها نیاز به بحث و گفتوشنودهای فراوانی دارد كه از حوصله این مصاحبه خارج است.

لازم است متذكر شوم كه دهمین دوره بینال بینالمللی پوستر تهران با قدرت و كیفیت بسیار خوب برگزار خواهد شد و هیچ مشكلی در این زمینه به وجود نخواهد آمد. اگرچه تعدادی از اعضای هیات داوران و انتخاب تحت تأثیر نظرات برخی مجموعهها استعفا دادهاند اما هنرمندانی قدرتمند در سطح بینالمللی و داخلی جایگزین این اساتید و هنرمندان شدهاند. و به طور كلی شرایط برای برگزاری این دوره به رغم همه كارشكنیها خوب و مساعد است. به شكلی كه بسیاری از هنرمندان مطرح بینالمللی در این دوره یا به عنوان داور و یا به عنوان شركتكننده حضور خواهند داشت.

جناب شیوا به عنوان آخرین نكته چنانچه مورد و مسئله خاصی باقی مانده و به آن اشارهای نشده است بفرمایید.

ـ خیر. بنده در انتها فقط آرزو میكنم كه تمامی هنرمندان طراح گرافیك كشور به منظور رشد و تعالی این هنر بالنده تلاش كنند و همه همت خود را در این راستا به كار ببرند. آنچه مهم است ارتقا صلابت قدرت این هنر در كشوری با ۲۵۰۰ سال تاریخ زندگی شهرنشینی است.

غرض نقشی است كز ما بازماند
كه هستی را نمیبینم بقایی

خوانندگان عزیز، در زمان چاپ این شماره ماهنامه بنابر اصلاحیهای كه از طرف استاد شیوا به تحریریه ارسال گردید، ایشان از مدیریت دوسالانه پوستر تهران استعفا داده و دلیل آن را نادیده گرفتن برخی تعهدات از طرف نهادهای حامی و نیز عدم اطلاع رسانی لازم در سطح شهر بیان نموده اند.