بسیاری از كارهای چاپی در نگاه اول چشم‌نواز بوده و از نظر مصرف‌كننده نیز قابل قبول ‌هستند. اما اگر بخواهید رنگ معینی، درست به همان صورت مورد نظر در چاپ به دست بیاید، دیگر به آسانی، چنین رضایتی حاصل نمی‌شود.

در این صورت تمهیدات فراوانی از مرحله پیش از چاپ تا انتخاب كاغذ و مركب و ماشین چاپ و كنترل‌های حین چاپ لازم می‌شود. در این رابطه مباحث تخصصی گوناگونی مطرح می‌شود كه پروفایل، تنها یكی از آنهاست. این مقاله البته همه چیز را در این رابطه بازگو نمی‌كند ولی فتح بابی برای بررسی‌های جدی‌تر است.

همگی‌ فتوشاپ‌ را‌ به‌ عنوان نرم‌افزار طراحی و ویرایش تصویر شناخته و شاید به تعبیری این نرم‌افزار فصل مشتركی است بین حوزه گرافیك و عرصه چاپ. این مطلب را از این جهت می‌گویم چون هر دو گروه آن را به رسمیت شناخته و بسیاری از مشكلات را پس از طراحی، قبل از چاپ و در طی روند چاپ می‌توان در فتوشاپ بررسی نموده و نیز گاه به نتیجه هم رسید.

حتی صرف‌نظر از این موارد این نرم‌افزار همیشه به عنوان یك مرجع‌‌ قابل‌ اعتماد‌ است. اما با این همه لازم است بدانیم كه شركت Adobe فتوشاپ‌ را‌ علاوه بر تمام توانایی‌ها به عنوان نرم‌افزار مدیریت رنگ معرفی كرده است. در نگاه اول این‌كه مدیریت رنگ چیست آن را همانند پایگاهی فرض كنید كه تمامی عوارض مربوط به رنگ را در كنترل خود دارد. اگر چه تعریف یك سیستم مدیریت رنگ بسیار فراتر از این بوده و خود بحثی مفصل می‌باشد.

لیكن‌ با‌ توجه‌ به‌ تمام‌ این موارد، فتوشاپ به عنوان یك سیستم مدیریت رنگ در ایران به مثابه هواپیمایی است كه تاكنون فقط بر روی باند حركت كرده و هنوز به پرواز درنیامده است. مشكل اینجاست كه بسیاری فقط به شناخت ابزارها، فیلترها و چند پالت مهم بسنده كرده و از آیتم‌های دیگر غافل می‌مانند.

آیتم‌هایی كه طراحان و فعالان حوزه چاپ باید نسبت به آن اشراف داشته باشند ولی متاسفانه حتی از لحاظ تئوری هم با واژه‌هایی این چنین بیگانه هستند.

آری، صحبت از مهره‌‌ای كلیدی در چاپ به نام پروفایل‌‌ است. اینكه پروفایل چیست؟

چرا به آن نیاز داریم و در یك‌‌CMS، پروفایل‌ها‌ چه‌ نقشی‌ را‌ ایفا‌ می‌كنند،‌ به‌ آنها‌ خواهیم‌ پرداخت.

تعریف پروفایل

پروفایل تنها یك فایل است. فایلی كه در كل، یك جدول از مقادیر خاص را بیان می‌كند. به عنوان مثال، یكی از این مقادیر می‌تواند مربوط به توصیف گاموت‌‌ دستگاه‌ باشد. در یك سیستم مدیریت رنگ، پروفایل به‌‌CMS امكان می‌دهد رنگ‌ها را به یك فضای رنگی خاص یا به خارج از آن تبدیل كند. در تعریفی دیگر، پروفایل، برگه‌ هویت‌ و شناسنامه هر دستگاه محسوب می‌شود.

این دستگاه می‌تواند ورودی (اسكنر)، نمایشگر (مانیتور)، خروجی (پرینتر) باشد و پروفایل به منزله اثر انگشت برای هر كدام از آنها محسوب خواهد شد.

چرا به پروفایل‌ها نیاز داریم؟

اینكه چرا به پروفایل نیاز داریم شاید به روشن‌تر شدن تعریف آن كمك كند.RGB و‌‌CMYK را‌ مدل‌های رنگ وابسته به دستگاه‌‌ می‌نامیم. از این جهت كه رنگی را كه در عمل از یك مجموعه مفروض از اعداد‌‌RGB یا‌‌CMYK به‌ دست می‌آوریم مختص به دستگاهی است كه آن رنگ را تولید می‌كند. زیرا سیستم‌‌RGB و CMYK تنها‌ به‌ دستگاه‌ می‌گویند‌ چه‌ مقدار رنگ به كار ببرد، آنها چیزی در مورد رنگ حقیقی كه دستگاه می‌تواند تولید كند به ما نمی‌گویند. دلیل این امر آن است كه این اعداد خام و نامفهوم هستند از‌ این جهت ما با دو مشكل مواجه خواهیم بود:

۱- از‌ كجا بدانیم اعداد موجود در فایل‌‌RGB یا‌‌CMYK قرار‌ است چه رنگی را بازنمایی كنند؟ به عنوان مثال، ۰،۰،۲۵۵ به چه معناست؟ بله قرمز، اما دقیقا چه قرمزی؟ قرمز روی مانیتور من یا شما؟ یا حتی قرمز حس‌گر اسكنر من یا دوربین دیجیتال شما؟

۲- از‌ كجا بدانیم كدام اعداد‌‌RGB یا‌‌CMYKرا‌ به‌ یك‌ دستگاه‌ ارسال كنیم تا آن را وادار كنیم رنگ مطلوب ما را ایجاد كند؟

به عبارت دیگر حتی اگر بدانیم از كدام قرمز صحبت می‌كنیم و كدام درصد از اعداد‌‌CMYK باید‌ به‌ چاپگر لیزری ارسال شود تا درست همان قرمز مانیتور دیده شود؟

فكر می‌كنید چطور می‌توان این مشكل را حل كرد؟

سیستم‌های مدیریت رنگ به ما امكان می‌دهند این دو مشكل را با اضافه كردن معانی رنگ مطلق به اعداد‌‌RGB و‌‌CMYK حل‌ كنیم. به‌ این معنا كه با این كار اعداد دیگر مبهم نخواهند بود و از این پس دستگاه می‌داند چه مجموعه اعداد مشخصی در اختیار آن گذاشته خواهد شد تا رنگ مورد نظر را تولید كند. اما‌‌CMS این كار (اضافه كردن معانی رنگ مطلق به‌‌RGB وCMYK) را‌ فقط با كمك پروفایل‌ها می‌تواند به انجام برساند. همانطور كه ذكر شد، از آنجا كه اعداد‌‌RGB و‌‌CMYK نامفهوم هستند، این پروفایل‌ها هستند كه می‌توانند به این مقادیر معنی ببخشند.

به‌ این صورت كه پروفایل می‌گوید ایJJن اعداد‌‌RGB و‌‌CMYK این رنگ خاص را به این صورت خاص بازنمایی‌ می‌كنند.

نقش پروفایل در‌ سیستم مدیریت رنگ

قبل از اینكه به نقش پروفایل در‌‌CMS بپردازیم‌ بهتر‌ است با مدل‌های رنگی مستقل از دستگاه آشنا شویم.CIE Lab ،‌‌CIE zyx این دو مدل و مدل‌های مشابه همانند‌‌CIE lch یا‌‌luv همگی‌ مدل‌های مستقل از دستگاه محسوب می‌شوند. از این جهت كه آنها بر اساس مدل ریاضی طراحی شده و به هیچ دستگاه، مركب و یا … وابسته نیستند. zCIE xy یا‌‌Lab به‌ ما‌ امكان می‌دهند رنگ خود را در حال گذار از یك دستگاه به دستگاه دیگر از طریق ربط دادن مقادیر‌‌RGB یا‌‌CMYK به‌ مقادیر‌‌Lab كنترل كنیم. در حقیقت‌‌Lab به‌ عنوان مترجم بین مقادیر نامفهوم و دستگاه‌ها عمل می‌كند. اما جالب است بدانید تكمیل كننده این مزیت بزرگ‌ (Lab ترجمه بین مقادیر و دستگاه‌ها) چیزی جز پروفایل نیست. برای تشریح این موضوع و روشن شدن نقش پروفایل در‌‌CMS بهتر‌ است با اجزای یك سیستم مدیریت رنگ آشنا شویم:

یك‌‌CMS از‌ ۴ جزو اصلی تشكیل شده است:

الف: فضای‌ اتصال پروفایل (PCS)‌

ب: پروفایل

ج: موتور سیستم

د: اهداف پرداخت

الف: فضای اتصال پروفایل این امكان را می‌دهد تا یك مقدار عددی غیر مبهم را در یكی از مدل‌های zCIE xy یا‌‌Lab به‌ یك‌ رنگ تخصیص دهیم.

ب: پروفایل به طور مشخص مقادیر zCIE xy یا‌‌Lab را‌ كه‌ متناظر‌ با‌ یك‌ مجموعه‌ مفروض از اعداد‌‌RGB یا‌‌CMYK هستند،‌ تعریف می‌كند.

ج :CMM به‌ منزله موتور‌‌CMS محسوب شده و كار اصلی یعنی تبدیل مقادیر‌‌RGB یا‌‌CMYK را‌ با‌ استفاده از داده‌های موجود در پروفایل به انجام می‌رساند.

د: اهداف پرداخت شامل ۴ هدف پرداخت ادراكی،‌‌ اشباعی‌‌، رنگ‌سنجی نسبی‌‌ و رنگ‌سنجی مطلق‌‌ می‌باشد كه شیوه‌های مختلف كار با رنگ‌های خارج از گاموت دستگاه مورد نظر هستند.

نقش كلیدی پروفایل در سیستم فوق كاملا محرز است، پس از تخصیص دادن مقدار عددی غیرمبهم در یكی از مدل‌های zxy یا‌‌Lab به‌ یك‌ رنگ توسط‌PCS ، پروفایل آن را تعریف كرده (معنا‌ می‌بخشد) و در اختیار موتور سیستم یعنی‌‌CMM قرار‌ می‌گیرد تا محاسبات نهایی برای انجام تبدیلات صورت گیرد. با اینكه نمی‌توان نقش‌PCS ،‌‌CMM و اهداف پرداخت را نادیده گرفت اما حقیقت آن است كه سیستم‌های مدیریت رنگ به جز اطلاعات كه در پروفایل یك دستگاه ثبت شده است، چیزی در مورد دستگاه‌هایی كه بر كارشان كنترل دارند، نمی‌دانند.

همه هوش موجود در سیستم‌های مدیریت رنگ در پروفایل دستگاه‌ها تعبیه شده است. نكته دیگر اینكه در طبقه‌بندی پروفایل‌ها به واژه‌هایی همچون پروفایل ورودی، نمایش، خروجی، پروفایل‌های مبدا و مقصد برمی‌خوریم كه خود داستانی دیگر است. اما در یك كالبدشكافی بسیار ساده می‌توان پروفایل‌ها را به منزله نقشه سرزمین چاپ در نظر گرفت كه دستگاه‌های چاپ با استفاده از آن به رنگ مورد نظر (هدف) می‌رسند.

وارد‌ شدن به جزئیات بیشتر در این زمینه در حد و حوصله این مقال نبوده و مطالب مطرح شده، به صورت بسیار سطحی بیان شد، چرا كه تسلط به مواردی این چنین نیازمند حضور در دوره‌های مختلف و تجربه‌های عملی است. مورد دیگر این‌كه در این مطلب بسیار كوتاه از فتوشاپ به عنوان نرم‌افزار مدیریت رنگ یاد شد، این امر دو علت دارد:

اول آنكه‌‌ پروفایل در‌ فتوشاپ‌ به‌ عنوان یكی از آیتم‌های اساسی و عنصر كاربردی در تنظیمات مربوطه مطرح شده است و دوم، آشنایی و تسلط بیشتر دوستان با این نرم‌افزار نسبت به سایر نرم‌افزارهاست، اگر چه همانطور كه مستحضر هستید در این زمره نرم‌افزارهای‌color draw ،‌freehand ،‌illustrator ،‌‌indesign و هر برنامه‌ كاربردی كه با رنگ سروكار دارد به عنوان نرم‌افزار مدیریت رنگ نشناخته شده‌اند.

اما سوال اینجاست: با وجود اینكه پروفایل در نرم‌افزارهای مدیریت رنگ و ارتباط آن با امور گرافیكی در نهایت به طور مشخص در چاپ، نقشی انكارناپذیر دارد و مراكز تحقیقاتی با صرف هزینه‌های هنگفت در این زمینه (آموزشی‌ و كاربردی) درصدد محكم كردن بدنه صنعت چاپ هستند.

علامت سوال بزرگ‌تر اینكه: هدف شركت‌‌Adobe برای‌ گنجاندن چنین مقوله‌ای در‌ نرم‌افزار فتوشاپ كه بسیاری حتی آن را نقطه شروعی برای ورود به دنیای گرافیك و چاپ می‌دانند، چیست؟ لیكن مسلما آشنایی جامعه گرافیك و چاپ با موردی از این دست بسیار ضروری بوده و اینكه تا زمان كاربردی شدن و تحقیقات وسیع‌تر در این زمینه حداقل از لحاظ تئوری به توشه‌ای غنی‌تر از آنچه كه اكنون هست، برسیم كه این خود نیازمند برنامه‌ریزی، همكاری و مساعدت صاحب‌نظران و اساتید با تجربه تا حصول نتیجه می‌باشد.

شبیه سازی رنگ پنتون قبل از چاپ

خوب می دانید که یک کار چهار رنگ در چاپ از رنگ‌های CMYK ساخته می شود به عبارت دیگر از سه رنگ CMY اما چون مشکی ایجاد شده در CMY مشکی جان‌دار یا پرقدرت یا به عبارت روشن‌تر پر‌رنگ و گیرا نیست‌، رنگ مشکی نیز به مجموعه اضافه شده است . همانطور که می‌دانید نور مرئی، بخشی از امواج الکترومغناطیس است که چشم ما قادر به درک و تشخیص آن است و رنگ ، طیف‌هایی از همین نور مرئی هستند . انسان قادر به تشخیص رنگ‌های مختلفی است که به آن فضای رنگی قابل تشخیص به وسیله چشم انسان یا گاموت رنگ (Gamut) می گویند.

رنگ‌های قابل تشخیص به وسیله انسان آن چیزهایی را شامل می شود که در طبیعت می بینید ، همچون درخت‌، ابر، آسمان، سنگ، آب و … به این نکته دقت کنید که بسیاری از رنگ‌های موجود در طبیعت که ما می‌بینیم قابل شبیه‌سازی توسط انسان نیستند. به عبارت دیگر، با هیچ یک از روش‌های ساخت رنگ نمی‌توان مثلاً به رنگ خاصی از سنگ یا گلی به خصوص دست یافت.

این روش‌ها شامل نقاشی، طراحی بر روی کامپیوتر و .. است.  بنابراین، بخشی از رنگ‌های موجود در طبیعت را نمی‌توان بازسازی کرد، حداقل تا حال حاضر این کار میسر نشده است.

اما در مورد رنگ‌های دیگر موجود در طبیعت به این نکته دقت کنید که فضای رنگی نسبتاً بزرگی را می‌توان بر روی صفحه‌های نمایشگر با سیستم RGB شبیه‌سازی نمود که در تصویر Gamut رنگ، محدوده آن را مشاهده می‌کنید .

این فضای رنگی برای چشم انسان و رنگ‌های طبیعت بزرگ‌تر از فضای رنگی RGB است. در چاپ به شکل CMYK فضای رنگی قابل شبیه‌سازی بسیار کوچک می شود و ما هنگام چاپ، گستره بزرگی از رنگ‌های طبیعت را از دست می‌دهیم. برای بالا بردن فضای رنگی قابل شبیه‌سازی در چاپ به استفاده از رنگ‌های Pantone پناه می‌آوریم.

رنگهای Pantone گستره‌ای از رنگ‌های ساخته شده‌ای هستند که جدای از رنگ‌های CMYK استفاده می‌شوند‌. در طیف رنگ‌های پنتون طلایی، نقره ای، فسفری و … وجود دارد. بسیاری از رنگ‌های پنتون را نیز نمی‌توان با چهار رنگ CMYK به دست آورد و تنها در برخی موارد، رنگی نزدیک به پنتون را می‌شود با CMYK ایجاد نمود

اکنون به این نکته توجه نمایید . می دانید که رنگ سبز را  بسته به میزان تیرگی یا روشنی می‌توان با ترکیبات مختلف دو رنگ سایان و زرد با درصدهای مختلف ساخت. رنگ ایجاد شده را نیز می‌توانید بر روی مانیتور مشاهده کنید. یعنی کافی است در نرم‌افزار مورد استفاده خود منوی رنگ را ظاهر کرده و درصد مورد نظر را وارد نمایید. به همین ترتیب رنگ‌های دیگری را که با ترکیبات مختلف CMYK می‌شود ایجاد کرد، می‌توانید قبل از چاپ بر روی مانیتور ملاحظه کرده و از حال و هوای آن آگاه شوید.

اکنون در نظر بگیرید که در یک کار چاپی می‌خواهیم از رنگ‌های پنتون استفاده کنیم. اما تا به حال به این نکته فکر کرده‌اید که از رنگ‌های پنتون به شکل ترکیبی استفاده کنید؟ در این صورت تشخیص رنگ ترکیب شده از دو رنگ پنتون چگونه است. به قسمت قبل بر‌می‌گردیم، گفتیم که با تغییر درصدهای CMYK می‌توانید رنگ ساخته شده را ببینید. اما در مورد پنتون چگونه می‌شود قبل از چاپ از رنگ ترکیبی ایجاد شده مطلع شد؟

نکته‌ای که کشف آن می‌تواند کاربردهای فراوانی داشته باشد:

یک راه‌حل، استفاده از امکان Duetone و … تا ترکیب چهار رنگ Quidtone در فتوشاپ است .

برای این منظور به نرم افزار فتوشاپ می رویم و یک صفحه جدید ایجاد می نماییم، اکنون رنگ صفحه را با استفاده از ابزار Fill tool مشکی می کنیم سپس به منوی Image رفته و Duetone را انتخاب می نماییم و به دنبال انتخاب منوی رنگ Pantone برای مثال رنگ Pantone 117 C را گزینش می نماییم. اکنون از منوی Duetone نوع Tritone را انتخاب کرده و سپس رنگ Pantone را گزینش می نماییم. در این حالت ترکیب دو رنگ پنتون را بر روی صفحه مانیتور مشاهده خواهید نمود . به همین ترتیب می توانید رنگ سوم را مثلاً Pantone 012C انتخاب نمایید.

در این حالت می توانید ترکیب سه رنگ پنتون را روی صفحه مانیتور تا حدودی شبیه سازی نمایید و قبل از آنکه کار خود را به چاپ بسپارید از ترکیب ایجاد شده از دو یا سه یا چهار رنگ پنتون اطلاع پیدا کنید.

مهتاب موید